«Τα μάτια της Μόνα» του Τοµά Σλεσσέρ (Thomas Schlesser), είναι το τελευταίο βιβλίο που διάβασα το 2025 και για εμένα ένα από τα πιο ενδιαφέροντα της χρονιάς. Αν αγαπάτε την Ιστορία της Τέχνης, το Παρίσι και τη λογοτεχνία, τότε αυτό είναι ένα βιβλίο που αξίζει να διαβάσετε. Το βιβλίο έχει κάνει μεγάλη εντύπωση στο εξωτερικό. Κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Πατάκη, είναι μια μύηση στην ομορφιά της τέχνης.
Η κεντρική ηρωίδα, η δεκάχρονη Μόνα, έχει μπροστά της μόλις λίγες εβδομάδες για να ανακαλύψει την ομορφιά του κόσμου πριν χάσει, ίσως οριστικά, την όρασή της. Με καθοδηγητή τον παππού της, έναν άνθρωπο με βαθιά μόρφωση και ευαισθησία, κάθε Τετάρτη απόγευμα, μετά το σχολείο, πηγαίνουν στα μουσεία, όπου ο παππούς της γνωρίζει τα μεγάλα έργα τέχνης: από τα αριστουργήματα στο Μουσείο του Λούβρου και το Μουσείο Ορσέ μέχρι το Κέντρο Πομπιντού.
Εκεί λοιπόν, σε αυτούς τους χώρους, εκ των πραγμάτων θεματοφύλακες πολύτιμων έργων της ανθρώπινης δημιουργικότητας και ευαισθησίας, θα αναζητούσε ένα ισχυρό γιατρικό για την αγαπημένη του εγγονή. Όντας φιλότεχνος με τον δικό του τρόπο, ο παππούς της Μόνα δεν αρκούνταν να απολαμβάνει έναν άψογα ζωγραφισμένο θρόνο σε έναν πίνακα του Ραφαήλ, ή τις άψογες γραμμές σε ένα σκίτσο του Ντεγκά. Το ζητούμενο ήταν για εκείνον έργα που να σε συνταράζουν, να σε αναστατώνουν, να μένουν ανεξίτηλα στη μνήμη σου.
Μέσα από τις σελίδες του βιβλίου, ο αναγνώστης ζει τη σχέση ανάμεσα στη Μόνα και τον παππού της. Βλέπει μαζί τους τα έργα τέχνης, διαβάζει τις αναλύσεις και περιγραφές, τα συναισθήματα και τις σκέψεις που γεννούν. Αντιλαμβάνεται το πώς η τέχνη μπορεί να διαμορφώσει τον τρόπο που βλέπουμε τον κόσμο και πώς αυτός ο τρόπος επηρεάζει την ίδια μας τη ζωή.
«Νταντέ, αν με ρωτήσουν η μαμά και ο μπαμπάς που πήγαμε, τι θα πω;»
«Θα πεις ότι ο γιατρός που είδαμε λέγεται Μποττιτσέλλι»
Μία φορά τη βδομάδα, πηγαίνουν με τη Μόνα για να δουν ένα έργο τέχνης. Ένα μόνο κάθε φορά. Πρώτα το βλέπουν απλώς, χωρίς να μιλάνε, αφήνουν τα χρώματα και τα σχήματα να κατακλύζουν τις αισθήσεις και το μυαλό τους. Έπειτα ακολουθεί χαλαρή συζήτηση μεταξύ τους, ώστε η οπτική εμπειρία και απόλαυση να συμπληρώνεται από σκέψεις πάνω στα έργα.
«…και ο ίδιος ο Λεονάρντο υποστήριζε ότι η ζωγραφική ωθεί συχνά τον θεατή να μιμηθεί αυτό που βλέπει: αν εικονίζεται ένας άντρας που χασμουριέται, είναι πιθανό σύντομα να χασμουρηθείς κι εσύ• αν εικονίζεται μια σκηνή βίας, είναι πιθανό να σου γεννηθούν τάσεις προς βίαιη συμπεριφορά. Έτσι και η εικόνα μιας γυναίκας που χαμογελάει, και μάλιστα με τόσο αφοπλιστικό χαμόγελο, είναι και μια έμμεση προτροπή να χαμογελάσεις κι εσύ. Η Τζοκόντα σε καλεί, κατά κάποιον τρόπο, να χαμογελάσεις στη ζωή, έστω και αν η περιρρέουσα ατμόσφαιρα είναι μουντή, βλοσυρή. Μακάρι το χαμόγελό της να μην είναι απλώς το χαμόγελο μιας ικανοποιημένης γυναίκας της Αναγέννησης καθισμένης στην αναπαυτική της πολυθρόνα· μακάρι να είναι –ή έστω να γίνει κάποτε- χαμόγελο όλης της ανθρωπότητας»
H έκδοση του βιβλίου είναι εξαιρετική. Από την ποιότητα του χαρτιού, τους πίνακες, τις πληροφορίες, τη μυθοπλασία. Το διάβασα αργά, όχι με τους σημερινούς γρήγορους ρυθμούς της εποχής των social media, αλλά βιβλιοφιλικά και απολαυστικά.
Στις πρώτες σελίδες του υπάρχουν τα έργα τέχνης στα οποία στέκονται ο παππούς και η εγγονή, σε κάθε ένα μουσείο. Έπειτα τα κεφάλαια χωρίζονται ανάλογα με τους πίνακες. Κάθε έργο γίνεται αφορμή και για μια πνευματική αναζήτηση, για μια κουβέντα.
Για κάποιον που έχει σπουδάσει Ιστορία της Τέχνης είναι πολύ εμφανές ότι ο συγγραφέας θα είναι γνώστης. Και όντως διαβάζοντας το βιογραφικό του, βλέπουμε ότι ο Τοµά Σλεσσέρ διδάσκει Ιστορία της Τέχνης στην Ecole Polytechnique στο Παρίσι και είναι διευθυντής του Ιδρύµατος Hartung-Bergman στην Αντίµπ. Έχει γράψει µελέτες και δοκίµια για τη σύγχρονη τέχνη, όπως και τα σενάρια για τρία ντοκιµαντέρ µε θέµα καλλιτέχνες του εικοστού αιώνα.
«Τα μάτια της Μόνα» (Εκδόσεις Πατάκη, 2025, μτφρ. Ανδρέας Παππάς), είναι το δεύτερο µυθιστόρηµά του, πρωτοκυκλοφόρησε στα γαλλικά το 2024 και έχει µεταφραστεί σε τριάντα οκτώ γλώσσες, συµπεριλαµβανοµένης της γλώσσας Braille. Το 2025 βραβεύτηκε ως συγγραφέας της χρονιάς από το σηµαντικό βιβλιοφιλικό έντυπο Livres Hebdo και την εφηµερίδα Le Figaro. Το 2022 η Γαλλική Δηµοκρατία τού απένειµε το παράσηµο του Ιππότη του Τάγµατος των Γραµµάτων και των Τεχνών.
Στο βιβλίο μέσα από τη µατιά καλλιτεχνών όπως ο Μποττιτσέλλι, ο Βερµέερ, ο Γκόγια, ο Κουρµπέ, ο Πικάσσο, αλλά και η Φρίντα Κάλο και η Μαρίνα Αµπράµοβιτς, η μικρή Μόνα ανακαλύπτει τη δύναµη της τέχνης να παρηγορεί, να ενθουσιάζει, να εκφράζει και συχνά να προκαλεί έννοιες και συναισθήµατα, την εξέγερση, την αμφισβήτηση.
Ο αναγνώστης μέσα από τις 560 σελίδες του, μυείται σε μερικά από τα σημαντικότερα έργα τέχνης, επανεξετάζει τη σχέση του με τον κόσμο, τα συναισθήματα που γεννά η αληθινή παρατήρηση τους. Διαβάστε το και αφεθείτε στις εικόνες και στις περιγραφές του. Ένα ταξίδι στις εποχές, στους καλλιτέχνες και στην επίδραση τους μέσα μας.
